Aanpak Wachttijden – Samen met de Toegang

Het programmateam bestaat uit de programmamanager, projectleiders vanuit de pilotgemeenten én procesbegeleiders vanuit het OZJ. Heb je na het lezen van deze Q&A aanvullende vragen of wil je meer informatie? Dan kun je contact opnemen met programmamanager Astrid van Oosterhout: astrid.van.oosterhout@oisterwijk.nl. 

In Regio Hart van Brabant wordt sinds gemeenten verantwoordelijk zijn voor de jeugdhulp, gewerkt aan een oplossing voor de wachttijdproblematiek. Als onderdeel van het regionale beleid de koers Jeugdhulp – Samen met de Jeugd zijn de afgelopen drie jaar verschillende projecten uitgevoerd om deze problematiek aan te pakken. Tot op heden heeft alle inzet echter geen structurele oplossing opgeleverd. Kinderen staan op wachtlijsten en ondertussen kunnen problemen groter worden. Om de wachttijdproblematiek voor eens en voor altijd aan te pakken, hebben de wethouders Jeugd van Regio Hart van Brabant samen met zorgaanbieders op 6 oktober 2020 het akkoord Regio Hart van Brabant 2030 Wachttijdvrij gesloten. Daarmee is het startschot gegeven om op een nieuwe manier te kijken naar wachttijden en de problemen structureel aan te pakken. 

Het programma is officieel gestart op 15 juli 2021. Toen hebben de wethouders Jeugd het programmaplan goedgekeurd. Voor het opstellen van dit programma is begin 2021 de basis gelegd met een onderzoek. 

Drie gemeenten uit de regio gaan als pioniers aan de slag. De pilotgemeenten Tilburg, Waalwijk en Oisterwijk hebben zelf aangegeven met dit onderwerp aan de slag te willen gaan. De gemeenten geven aan de ervaring te hebben dat wachtlijstproblematiek een hardnekkig probleem is en niet makkelijk op te lossen. De methodiek die wordt toegepast spreekt aan, doordat in de praktijk meteen wordt getest of oplossingen werken. Daarnaast hopen de gemeenten door deelname aan het programma te kunnen werken aan een oplossing voor jongeren, zodat jongeren zo snel mogelijk de hulp en ondersteuning krijgen die nodig is. De ervaringen die de pilotgemeenten opdoen, worden gedeeld met de rest van de regiogemeenten. De goede oplossingen worden vervolgens regiobreed geïmplementeerd. Zo hoeft niet elke gemeente het wiel opnieuw uit te vinden. 

Op dit moment is er geen integraal overzicht van de omvang van het wachttijdenprobleem in onze regio. Inwoners, toegangen tot jeugdhulp en (zorg)partners merken en ervaren dat het op verschillende plekken knelt door wachttijden. Alleen het integrale overzicht van waar het ontstaat en op welke momenten in het proces, dat ontbreekt. Daarom is een van de opgaves van het programma om de juiste gegevens in beeld te brengen die écht iets zeggen over wachttijden. Er zijn namelijk veel gegevens, maar niet alle gegevens zeggen ook daadwerkelijk iets over wachttijden. Sommige geven juist een vertekend beeld. Vaak is stap één om de data in beeld te krijgen en dan pas te starten. Vanuit het programma is het verkrijgen van inzicht in de cijfers een must, maar geen randvoorwaarde om te starten. We weten namelijk dat de wachttijden er zijn en dat deze problematisch zijn. Daarom is ervoor gekozen om te starten en tegelijkertijd de wachttijden cijfermatig in beeld brengen. 

Bij wachttijden wordt er gesproken over de tijd die iemand wacht totdat hulp wordt ontvangen. Denk aan voorbeelden als: wachten tot een gesprek met een verwijzer plaatsvindt (huisarts of toegang), de wachttijd tot ontvangst van een beschikking of het wachten totdat zorg geleverd kan worden. Bij wachtlijsten gaat het specifiek over de tijd die moet worden gewacht voordat hulp wordt geleverd en waarvoor iemand op een lijst wordt geplaatst. 

In onze regio is in 2021 onderzoek uitgevoerd naar wachttijden. Daarbij is geconstateerd dat er op dit moment geen goed landelijk of regionaal inzicht is in de precieze problematiek, hoe deze ontstaat en hoe deze opgelost kan worden. Wel lijkt het duidelijk dat de problematiek voortkomt uit het systeem en hoe dit is ingericht. Wachttijden worden daarom gezien als een symptoom van een opeenstapeling aan zaken die in het systeem van jeugdzorg en haar organisatie beter kunnen. Zoals bij het voorbeeld van het badkuipmodel. Tot nu toe is in onze regio met kortstondige projecten geprobeerd de symptomen van wachttijden aan te pakken. Denk daarbij aan voorbeelden als het vergroten van het aanbod (vergroten van de badkuip) of overbruggingszorg in te zetten (vergroten van de afvoer). Terwijl wat er echt nodig is, een aanpak systeemgerichte aanpak waarbij aan al deze problemen tegelijkertijd wordt gewerkt. Of om in de beeldspraak te blijven: het vergroten van het bad, het vergroten van de afvoer én dichtdraaien van de kraan om overstroming tegen te gaan. 

Uitgaande van die systeembenadering is de verwachting dat wanneer in de regio Hart van Brabant gewerkt wordt aan de volgende drie thema’s, de kans op het terugdringen van wachttijden het grootst is: 

A.    Verbeteren van hoe wordt verwezen met focus op de Verklarende Analyse 

Een Verklarende Analyse geeft inzicht in de samenhang van de problemen, het ontstaan en het voortbestaan ervan en legt verbanden tussen deze factoren. Het helpt om te kijken naar het groter geheel: welke factoren zijn er van invloed, welke invloed heeft de omgeving, hoe zijn de gezinsrelaties van invloed etc. en moet antwoord geven op de vraag wat de betekenis is van het gedrag. Hiermee voorkom je dat er symptoomgericht wordt behandeld, en kijk je naar onderliggende factoren die maken dat het probleem er is. Door de oorzaak te behandelen maak je daadwerkelijk een verschil. Met andere woorden: er wordt beter en preciezer verwezen en behandeld wanneer deze analyse goed wordt uitgevoerd en dit kan grote invloed hebben op wachttijden. 

B.    Afbakening van de jeugdzorg 

Niet alle hulpvragen hoeven opgelost te worden door jeugdhulp in te zetten. Het belangrijkste is dat de juiste ondersteuning wordt ingezet. Dat kan bijvoorbeeld ook inzet zijn vanuit de basisstructuur/voorliggend veld. Denk daarbij aan ondersteuning van het maatschappelijk werk of korte begeleiding vanuit de praktijkondersteuner van de huisarts. Wanneer een hulpvraag de gemeentelijke toegang bereikt, wordt vaak verwacht dat jeugdhulp wordt ingezet, terwijl inzet van ondersteuning in het voorliggende veld passender is. Er is een andere kijk nodig op de inzet van zorg; meer normaliseren. Het gebruik van gespecialiseerde zorg hoort in die zin bij een fase van kwetsbaarheid. Niet in alle gevallen hoeft het oplossen van (medische) problemen centraal te staan, maar het ontzorgen en normaliseren van de situatie rond kinderen. Het gaat om het herstel van het gewone leven, dat voortdurend in beeld moet worden gehouden, ongeacht de situatie van het kind en het gezin. Deze benadering heeft ook consequenties voor de wijze waarop we de zorg organiseren. Professionals moeten kunnen schakelen tussen formele kaders en het alledaagse. Van organisaties vraagt dat om vooral ‘lerende’ organisaties te zijn: de bereidheid, de houding en de mogelijkheid om als organisatie je koers en de manier waarop je werkt en organiseert bij te stellen op basis van voortdurende reflectie. 

C.    Verbeteren van de effectiviteit en leren van wat wel en niet werkt 

In de jeugdhulp (aanbieders en gemeenten) heeft iedereen het druk en is het belangrijk om de grote caseload weg te werken, omdat er al wachttijden zijn. Capaciteitsproblemen en wachttijden zijn sterk met elkaar verbonden. Door op deze manier te werken wordt weinig tijd genomen om te kijken wat werkt of wat beter kan. Zo is uit ons regionale onderzoek naar voren gekomen dat er veel potentie zit op de inzet van wetenschappelijk aangetoonde (evidence based) behandelingen en het bijhouden van hoe effectief de huidige behandelinzet is. Dat bijhouden wordt dan niet ingezet vanuit ‘controle-overwegingen’, maar vanuit ‘leer-overwegingen’. Wanneer behandelingen effectiever worden gemaakt kan de gecombineerde tijd waarin kinderen/ jongeren in behandelingen zijn korter worden. Zo kan het totaal volume van de zorg omlaag, waardoor ook het wachttijden probleem minder wordt. Een deel daarvan wordt namelijk veroorzaakt door behandelingen die niet (goed) werken, te lang duren of waar steeds weer sprake is van (te voorkomen) terugval. 

We zijn een programma opgestart waarbij vanuit de gemeentelijke Toegang met een systeembrede invalshoek naar de kern van het probleem wordt gekeken en niet enkel naar de symptomen. Vanuit die brede blik wordt via een iteratieve – herhalende – manier van werken de kern van de wachttijdenproblematiek aangepakt. Deze houdt in dat met betrekking tot de gemeentelijke toegangspraktijk stap voor stap wordt uitgevonden wat wèl en wat niet werkt. De stappen die hierbij worden doorlopen zijn: verkennen, onderzoeken en verdiepen, interventies bedenken (verbeteringen die je kunt doorvoeren), de interventies testen in de praktijk en tot slot monitoren en evalueren. Dit proces wordt meerdere keren herhaald – vandaar iteratief – om uiteindelijk de wachttijdproblematiek stukje bij beetje op te lossen. 

Het jeugdzorgsysteem is groot en er moet ergens een start worden gemaakt. Om de manier van werken toe te passen die het programma hanteert, is het nodig om vanaf één centraal punt aan de slag te gaan. Om het meeste impact te bereiken, wordt dat in onze regio gedaan op dé plek waar voor een groot deel het zorgpad van een kind wordt bepaald: de gemeentelijke Toegang. 

De drie pilotgemeenten – Oisterwijk, Waalwijk en Tilburg – gaan in de eigen Toegang aan de slag met de eerdergenoemde thema’s. Oisterwijk gaat aan de slag met thema A en legt daarbij de nadruk op het verbeteren van de samenwerking met de regio. De pilotgemeentes Tilburg en Waalwijk zetten in op thema B. Tilburg zet daarbij in op normaliseren. Waalwijk kijkt naar de inzet van het voorliggende veld, de eerste lijn met huisartsenpraktijken, wijkteams (en andere lokale teams), Centra voor Jeugd en Gezin, enzovoort. Vanuit deze thema’s wordt gekeken hoe bij de toegangen zaken stap voor stap kunnen worden verbeterd. 

In de eerste helft van 2021 is regionaal onderzoek naar de structurele aanpak van wachttijden uitgevoerd en is op basis van dat onderzoek een programmaplan opgesteld. Op 15 juli 2021 is het programmaplan vastgesteld door de bestuurscommissie Jeugd en vervolgens is tot en met het einde van 2021 gewerkt aan de opstart van het programma. In de tweede helft van 2021 is een programmamanager geworven en is gezocht naar pilotgemeenten die in de praktijk met de aanpak aan de slag wilden gaan. Resultaat van deze inzet is dat er drie pilotgemeenten zijn gevonden en dat per pilotgemeente een focus is bepaald waarmee zij in de praktijk aan de slag gaan. Per 1 januari 2022 is de programmamanager gestart. 

In 2022 wordt het volgende gedaan: 

• In de drie pilotgemeenten wordt in de toegangspraktijk gestart met de drie thema’s (A. B. en C). Elke pilotgemeente doorloopt daarbij minimaal één keer het iteratieve proces. Dat houdt in dat in elke gemeente één keer een methodiek ter verbetering is ontworpen én dat daarmee is geëxperimenteerd in de praktijk.  
• We starten met het in beeld brengen van de omvang van wachttijden (vanuit data) met gegevens die ook écht iets zeggen over wachttijden. 
• Het is een regionale aanpak en drie pilotgemeenten lopen vooruit om te kijken wat wèl en wat niet werkt, zodat alle regiogemeenten hiervan kunnen leren en baat hebben bij de inzet van het programma. Naast dat de regiogemeenten kunnen leren, worden goede ideeën waar mogelijk regiobreed geïmplementeerd. 

In 2023 ligt de focus op het overdragen van minimaal één van de uitkomsten van pilotgemeenten (ook wel een interventie genoemd) aan regiogemeenten. In 2024 ligt de focus op het overdragen van de iteratieve werkwijze van de pilotgemeenten aan regiogemeenten. In 2023 wordt de overdracht per 2024 wel voorbereid. In 2025 wordt ingezet op borging, zodat gemeenten zelfstandig verder kunnen en het programma overbodig wordt in de aanpak van wachttijden. 

Het OZJ staat voor Ondersteuningsteam Zorg voor de Jeugd. Heel simpel gezegd worden de pilotgemeenten door het OZJ begeleid in het doorlopen van het iteratieve proces. Daarnaast volgt het OZJ ook de regio Rijnmond en de stad Eindhoven en zijn zij aangesloten bij verschillende netwerktafels. Ze hebben een directe lijn met o.a. het berichtenverkeer/ketenbureau en een groep hoogleraren (adviesgroep). Regio Hart van Brabant kan op die manier de kennis en ervaring die het OZJ heeft benutten en direct verwerken in de aanpak. 

Het Rijk heeft twee pilotregio’s aangewezen voor de aanpak van wachttijden. Onze regio en Rijnmond. Regio Hart van Brabant loopt daarin voorop om te leren als het gaat om het ontwikkelen van een structurele aanpak. Deze houdt concreet in dat het Rijk onze regio tijdens de opstartperiode van het programma heeft ondersteund met o.a. de inzet van deskundigheid van het OZJ. De financiële ondersteuning loopt tot en met eind juni 2022. Na juni 2022 wordt de samenwerkingsrelatie voortgezet, maar stopt de financiering door het Rijk. 

• Dion Dankers
• Janneke van de Laak

Namens de Bestuurscommissie Jeugd

Margit Bouman, Effie de Haan, Lisa Huibers, Peggy Emmerink 

Gedelegeerd opdrachtgevers namens de kring gemeentesecretarissen 

Regio Hart van Brabant 2030 wachttijdvrij 

• Opgave: kinderen en jongeren krijgen zo snel mogelijk passende zorg en een passend toekomstperspectief geboden. 
• Activiteit: structurele aanpak van wachttijden via het programma Aanpak Wachttijden – Samen met de Toegang. 

Uitvoeringsfase

Deelbegroting jeugdhulp Regio Hart van Brabant 

Jeugdhulp

Bestuurscommissie Jeugd

Het programma wordt uitgevoerd voor alle elf regiogemeenten, maar drie gemeenten gaan als pioniers aan de slag. Het gaat om de pilotgemeenten Tilburg, Waalwijk en Oisterwijk. De ervaringen die de pilotgemeenten opdoen, worden gedeeld met de rest van de regiogemeenten en goede oplossingen worden regiobreed geïmplementeerd. Op die manier hoeft niet elke gemeente het wiel opnieuw uit te vinden. 

Jeugdigen en (zorg)partners (ondertekenaars van het akkoord) 

• Alphen-Chaam
• Baarle-Nassau
• Gilze en Rijen
• Dongen
• Goirle
• Heusden
• Hilvarenbeek
• Loon op Zand
• Oisterwijk
• Tilburg
• Waalwijk